Over de hele wereld zetten talloze vrijwilligers zich in voor de natuur: via citizen science, via activiteiten zoals bomen planten of door natuurexcursies te organiseren. Maar wie zijn deze mensen, en waarom zetten ze zich in? Op 16 maart promoveert Wessel Ganzevoort op onderzoek naar de groene vrijwilliger in Nederland.
Die groene vrijwilliger is dynamisch en moeilijk te tellen, en komt dan ook in vele soorten en maten. ‘Als je bijvoorbeeld kijkt naar de klassieke natuurwaarnemers dan zijn dat er ongeveer vijftienduizend, maar aan de jaarlijkse tuinvogeltelling deden dit jaar wel 200.000 mensen mee. De buitenwerkdag of de boomplantdag? In principe is dat allemaal groen vrijwilligerswerk’, zo vertelt Ganzevoort. Naar schatting doen ongeveer 130.000 mensen structureel aan groen vrijwilligerswerk in hun vrije tijd. ‘Maar exacte cijfers zijn erg moeilijk te noemen.’
Soorten en maten
Grofweg onderscheidt Ganzevoort vier soorten: de tellers (de mensen die aan citizen science doen door bijvoorbeeld vlinders of vogels te tellen) de herstellers (die meewerken aan natuurherstel en onderhoud) en de vertellers (die aan natuureducatie doen, bijvoorbeeld voor jongeren). Een vierde groep houdt zich bezig met bestuur en beleid.
De groene vrijwilliger is dan ook heel erg belangrijk voor de natuurorganisaties. ’Bij de Vlinderstichting komt bijvoorbeeld 90 procent van de data over het aantal vlinders in Nederland van vrijwilligers.’ Ook spelen ze een belangrijke rol in educatie en het onderhoud van natuurgebieden: mede dankzij bijna 80 duizend vrijwilligers kunnen de provinciale landschappen meer dan 100 duizend hectare Nederlands landschap onderhouden, en alleen al bij IVN zetten rond de zes duizend vrijwilligers zich in voor talloze cursussen, excursies en campagnes.
Aan het enquête-onderzoek van Ganzevoort deden bijna vier duizend groene vrijwilligers mee die vragen beantwoordden over hun achtergrond, motivaties en ervaringen. Bepaalde groepen blijken sterk oververtegenwoordigd te zijn onder de vrijwilligers. ‘Wat je ziet is vooral mensen met een hoog opleidingsniveau. Er is daarnaast sprake van een hoge gemiddelde leeftijd (62), en vooral bij de tellers zijn veel mannen actief.’ De groene vrijwilliger is vaak bij meer dan één soort groen vrijwilligerswerk betrokken, vaak via een natuurorganisatie. Herstelwerk in de natuur is de vaakst voorkomende activiteit. Tellers zijn geïnteresseerd in allerlei soorten, al staan vogels duidelijk op één.
De leeftijdsverdeling van de respondenten uit het onderzoek naar groene vrijwilligers
Motivaties
Wat drijft de groene vrijwilligers in hun werk? Het bijdragen aan natuurbescherming en een persoonlijke band met natuur blijken kernmotivaties voor de vrijwilligers, ongeacht het type vrijwilligerswerk. Daarnaast spelen diverse motivaties een rol: onder andere buiten zijn, leren over natuur en samen met anderen werken.
Het onderzoek laat ook zien dat groene vrijwilligers die als citizen scientist actief zijn niet zozeer worden gedreven door wetenschap, maar meer door het beschermen van natuur en hun persoonlijke kennis over en band met de natuur. Gezien de enorm stijgende populariteit van citizen science zijn hier belangrijke lessen te leren. De motivaties van vrijwilligers kunnen verschillen van die van de organisatoren, en inzicht in hun drijfveren is cruciaal om citizen scientists te kunnen betrekken.
Motivaties van groene vrijwilligers voor hun vrijwilligerswerk
Hoe krijg je jonge mensen actief?
Het vinden van jongeren blijkt lastig, maar volgens Ganzevoort zijn er wel degelijk kansen om ook die actief te krijgen. ‘Als het voor hen wat flexibeler wordt gemaakt, willen ze best. Vaak is het vrijwilligerswerk zo georganiseerd dat het één vaste dag per week plaatsvindt. Voor jongeren zou het bijvoorbeeld helpen als ze af en toe mogen aansluiten.’
Ganzevoort concludeert met zijn proefschrift dat het belangrijk is om oog te hebben voor de mensen achter vrijwilligerswerk, voor hun perspectieven en motivaties. Tips die Ganzevoort aan natuurorganisaties kan geven zijn het verder versterken van de ondersteuning en waardering van hun vrijwilligers. Ook blijkt uit het onderzoek dat feedback over wat hun werk oplevert voor onderzoek of impact op de natuur een belangrijke motiverende factor is voor vrijwilligers.
