Ethisch verantwoord handelen is iets dat wij als individuen als lastig kunnen ervaren; de lusten zijn groot, de vraagstukken moeilijk en niemand geeft het juiste voorbeeld. Hoe kun je als organisatie garanderen dat jij, als groot vat vol individuen, ethisch verantwoord handelt?
De definitie van ethisch verantwoord handelen in dit artikel gaat niet over goed of fout, maar over correct handelen. Ethisch correct handelen wordt gezien als een weloverwogen beslissing waarin de waarden en normen van verschillende partijen zijn meegenomen.
Basiswaarden opstellen
Een van de mogelijkheden voor het organiseren van ethische vraagstukken is het opstellen van basiswaarden. Deze basiswaarden reflecteren de missie en visie van een organisatie (denk aan ‘kwaliteit’, ‘respect’ en ‘betrouwbaarheid’). Natuurlijk zijn waarden alleen vaak niet voldoende om sturing te geven aan ‘goed gedrag’. Daarom kan een organisatie, in combinatie met vastgestelde waarden, ook gebruik maken van gedragsvoorschriften (normen). Normen kunnen door buitenaf worden opgelegd, bijvoorbeeld door klanten of de overheid. Daarnaast kan een organisatie een gedragscode opstellen zodat ook intern normen ontstaan.
Drie strategieën
Om als organisatie de uitvoering van deze waarden en normen tot stand te laten komen, kunnen drie verschillende strategieën gebruikt worden: (1) naleven; (2) stimuleren; en (3) faciliteren. Deze drie strategieën zijn complementair maar vaak wordt gezien dat binnen de organisatie het accent op één van de drie ligt.
- De eerste strategie – naleven – verplicht medewerkers te handelen conform (juridische) normen. Het stimuleren van dit gedrag vindt vaak plaats door het houden van toezicht en het straffen bij overschrijding van de gestelde norm. Om dit te realiseren, zijn ethisch-verantwoordelijke nodig binnen een organisatie. Naast dat zij het stellen van de normen en het naleven ervan faciliteren, dienen zij ook een adviserende en preventieve rol;
- De tweede strategie – stimuleren – focust zich op het faciliteren van medewerkers om zelf een morele afweging te maken. Om tot een juiste morele afweging te komen zijn waarden van belang. Waarden zijn persoonsafhankelijk maar vaak ook onderdeel van de organisatiecultuur. Belangrijke waarden van een organisatie kunnen op papier gezet worden door het opstellen van een gedragscode (wat ook een onderdeel is van de nalevingsstrategie). Het grote verschil tussen de nalevingsstrategie en deze, zit hem in het doel van de morele keuze. In het geval van de nalevingsstrategie, richt men zich op het voorkomen van (rechterlijk) vervolging. Dit is in contrast met de stimulerende strategie, die als doel heeft werknemers verantwoordelijk gedrag te laten vertonen (passend bij de rol die hij/zij bezit binnen de organisatie). In de stimulerende strategie ligt dus een grotere nadruk op de eigen verantwoordelijkheid van de werknemers;
- De derde en laatste strategie – faciliteren – beschrijft een strategie waarbij de morele beslissingen van de organisatie sterk afhankelijk zijn van haar stakeholders. Hierbij staan dus voornamelijk de belangen en waarden van anderen centraal. Handelen naar de belangen en waarden van stakeholders vergt een organisatie die in staat is te leren van de context waarin zij zich bevindt. Dit kan onder andere door het voeren van dialoog.
Mix en match
Zoals eerder aangehaald, zijn bovengenoemde strategieën complementair. Het wordt een organisatie dan ook aangeraden een mix van bovenstaande drie strategieën te gebruiken. Belangrijk voor het combineren van deze drie strategieën is het horen van verschillende partijen zodat uiteindelijk een moreel verantwoorde beslissing genomen kan worden. Hier komt een stukje ‘beslissingstheorie’ kijken maar dit onderwerp valt buiten de scoop van dit artikel. Ethisch correct handelen door een organisatie is een lastige klus. Gelukkig blijkt dat er genoeg mogelijkheden zijn voor een organisatie om haar werknemers te stimuleren tot moreel correct handelen. Uiteindelijk zal een juiste mix van strategieën, werknemers en stakeholders een organisatie sturing bieden in het doolhof der ethiek.
Bron:
Hummels, H. Ethiek organiseren. Bezocht op 16-02-2016, https://pnomediaverantwoordbeleggen.nl/nl/pdf/research_and_reports/bedrijfsethiek.pdf