Over ambtenaren bestaan veel negatieve stereotypen: lui, traag, bureaucratisch. Er worden vaak grapjes over gemaakt, maar die stereotypen hebben ook impact. Ten eerste op het welzijn, de motivatie en de prestaties van ambtenaren zelf. Het heeft ook invloed op hoe wij de dienstverlening van de overheid zien. Isa Bertram doet hier onderzoek naar. Samen met Robin Bouwman van de Erasmus Universiteit Rotterdam en Lars Tummers van de Universiteit Utrecht heeft ze onderzocht of mensen met een lager inkomen en sociale status negatiever denken over ambtenaren.
In een paar enquêtes onder 1175 Nederlanders in de zomer en herfst van 2020 hebben Bertram, Bouwman en Tummers gevraagd wat mensen vonden van ambtenaren. Hun bevindingen zijn gepubliceerd in het vooraanstaande wetenschappelijke tijdschrift Public Administration Review.
Geïnteresseerd in de underdog
“Stereotypen rondom ambtenaren zijn al vaker onderzocht, maar niet hoe verschillende groepen mensen over ze denken. Ik ben persoonlijk altijd geïnteresseerd in de underdog, dus ik was benieuwd hoe mensen met een lager inkomen, een lagere opleiding over ambtenaren dachten”, vertelt Isa Bertram. “Oók omdat zij wellicht vaker contact hebben met ambtenaren en afhankelijk kunnen zijn van hun prestaties.” In het onderzoek moesten deelnemers karaktertrekken selecteren die ze associeerden met bepaalde beroepsgroepen, waaronder ambtenaren. Termen als: lui, saai, arrogant, corrupt, star zaten daarbij, maar ook positieve termen als: behulpzaam, loyaal, integer, en hardwerkend.
Ik ben benieuwd naar de mening van mensen die afhankelijk zijn van de prestaties van een ambtenaar
Isa Bertram
Onderzoeker Bestuurs- en Organisatiewetenschap
Subjectief lager inkomen
Het goede nieuws? Opleiding of inkomen hebben amper invloed op stereotypen. Het minder goede nieuws? Mensen met een subjectief lager inkomen hebben wel meer negatieve stereotypen over ambtenaren. Bertram “Een subjectief lager inkomen hebben we vastgesteld door mensen te laten invullen hoe goed ze rondkomen met hun inkomen. Hebben ze naar eigen zeggen een comfortabel leven? Lukt het maar net? Of gaat rondkomen zelfs moeilijk? Er bleek een relatie te zijn: hoe moeilijker mensen rondkomen, hoe negatiever ze oordelen over mensen die in de publieke sector werken.”
Blinde vlek bij ambtenaren?
Een andere bevinding van Bertram en collega’s is dat de beroepsgroep waar mensen zelf uit komen ook invloed heeft op hun oordeel over de publieke sector. Mensen uit het commerciële bedrijfsleven, maar ook uit de non-profit hebben een veel negatiever oordeel over ambtenaren dan mensen die zelf bij de lokale of nationale overheid werken. Dit kan een negatieve invloed hebben op de samenwerking tussen de overheid en andere organisaties, waarschuwen de onderzoekers. Het zou bovendien tot een blinde vlek bij ambtenaren kunnen leiden, waarin ze niet zien dat mensen uit andere sectoren hun dienstverlening niet goed vinden.
Negatieve spiraal doorbreken
Ook wat betreft de verschillen in inkomensgroepen heeft Bertram een waarschuwing. Er zou een negatieve spiraal kunnen ontstaan: negatieve stereotypen kunnen leiden tot een lagere kwaliteit van dienstverlening wat leidt tot meer negatieve stereotypen, enzovoort. Dat is een probleem voor alle burgers, maar vooral voor diegenen die door niet genoeg inkomen noodgedwongen afhankelijk van de overheid zijn. Daarom moet de publieke sector leren begrijpen waar de negatieve ideeën vandaan komen, en hoe de negatieve spiraal te doorbreken.
Als je hoort dat men denkt dat je niks uitvoert, blijf je dan wel gemotiveerd?
Isa Bertram
Eigenlijk zijn er twee groepen die mogelijk benadeeld worden door negatieve stereotypen over ambtenaren, aldus Isa Bertram. “Ten eerste de mensen die het mikpunt zijn van spot. Als je hoort dat men denkt dat jij niks uitvoert, of niets geeft om de publieke zaak, blijf je dan wel gemotiveerd? Daarnaast kan het burgers zelf ook benadelen, en wellicht vooral diegenen die van bepaalde overheidsdiensten, zoals een uitkering, afhankelijk zijn. Als we, door negatieve stereotypen, de publieke dienstverlening door een negatieve lens bekijken, kan dat ook onze ervaringen met de overheid negatief beïnvloeden.”
Het onderzoek van Isa Bertram past in een groter onderzoek naar stereotypen over ambtenaren, in verschillende landen, geleid door professor Lars Tummers en gefinancieerd door NWO met een VIDI beurs.
