De Britse classicus en feminist Mary Beard heeft een eredoctoraat gekregen. Haar advies aan vrouwen die hogerop willen klimmen: ‘Vind je eigen stem.’
‘O ja’, vraagt ze, ‘heeft Nijmegen 27 procent vrouwelijke hoogleraren? Veel Engelse universiteiten halen dat bij lange na niet.’ Mary Beard (63) knikt goedkeurend, haar lange grijze haren bewegen mee. In Nijmegen kan ze gewoon over straat, maar in haar eigen land is ze een bekendheid. Voor de BBC maakt ze tv-series. Struint ze op maffe gympen met een camera achter zich aan door het klassieke Rome. Ze maakt de oudheid tastbaar, raakt een groot publiek met de soms hilarische parallellen die ze trekt tussen het leven toen en nu.
Begin dit jaar verscheen de Nederlandse vertaling van haar nieuwste boek, Women and power. Het manifest werd in zowel Groot-Brittannië als de VS een bestseller. Waarom? Ze toont aan dat vrouwen anno 2018 nog altijd moeite moeten doen om gehoord te worden en dat de basis daarvoor is gelegd in de oudheid. De Romeinen snoerden vrouwen al de mond. Letterlijk. Zo beschrijft Ovidius in Metamorfosen hoe prinses Philomena wordt verkracht. Om te voorkomen dat ze aangifte kan doen, snijdt haar belager haar de tong af. De mythen uit de Griekse en Romeinse tijd vind je nog altijd terug in de hedendaagse kunst en literatuur. Zonder dat we ons ervan bewust zijn, nestelt zich daardoor een bepaald beeld van mannen en vrouwen in ons systeem, schrijft Beard in haar boek. ‘De klassieke machtsverhouding tussen mannen en vrouwen is geworteld in ons westerse culturele DNA.’
‘Met zorgtaken kom je niet hogerop’
Als vrouw en Cambridge-hoogleraar heeft ze ruimschoots ervaring met het gevoelige thema. Ze mag dan veel fans hebben, het ontbreekt haar niet aan haters. Op Twitter, waar ze ruim 200.000 volgers heeft, krijgt ze de akeligste dingen naar het hoofd geslingerd. Veelal van mannen, die schrijven dat ze haar iets willen aandoen met hun geslachtsdeel of zelfs vinden dat ze dood moet. Ofwel: ze willen haar de mond snoeren, naar goed Romeins gebruik. ‘Momenteel valt het trouwens mee’, zegt ze droogjes. ‘Ik heb al een tijdje geen doodsbedreigingen gehad.’
In haar manifest toont Beard aan dat het probleem van “weinig vrouwen aan de top” en “niet naar ze luisteren” een veel diepere grond heeft en zich dus niet zo eenvoudig laat oplossen. ‘Ik dacht altijd dat we het over een praktisch probleem hadden’, zegt ze. ‘Dat het een kwestie was van het zwangerschapsverlof goed regelen en de kinderopvang netjes organiseren. Maar nu weet ik dat het dieper zit. Het gaat om wat er tussen onze oren zit.’
Zelf kreeg ze als jonge academicus twee kinderen. Haar leven in die jaren was mad, zegt ze. College geven, naar huis voor borstvoeding, terug naar de universiteit, ’s avonds seminars bijwonen … Ja, beaamt ze volmondig, ‘vrouwen moeten veel harder werken om te stijgen op de academische ladder’. Niet alleen omdat die zorg voor de kinderen erbij komt, maar ook omdat vrouwen uit automatisme vaak gevraagd worden voor extra taken als adviseur of begeleider. ‘Zorgtaken. Maar daarmee kom je in de academia niet hogerop. Je moet schrijven, publiceren!’
‘Ik was een soort acteur’
Hoe zorgde Mary Beard ervoor dat ze werd gehoord in het universitaire mannenbolwerk? ‘De eerste jaren zei ik niet veel als ik bijvoorbeeld een seminar bijwoonde. Dat gold voor de meeste vrouwen, we waren sterk in de minderheid. Als ik wel mijn mond opendeed – het was niet dat ik niets te melden had – kwamen de woorden er vaak onhandig uit. Of er viel een pijnlijke stilte, waarna de mannen verder gingen met het gesprek.’ De vrouwen besloten een bondgenootschap te smeden. Spraken af dat er nooit meer zo’n stilte mocht vallen. “Zij heeft een goed punt”, zeiden we in een vergadering.’
Echt beter ging het pas toen ze haar eigen stem ontdekte. ‘Toen ik ging praten als mezelf, werd ik zelfverzekerder. Eigenlijk had ik altijd geprobeerd de mannen te imiteren. Ook in het onderwijs: ik had altijd mannen nageaapt die ik goed vond. Ik was een soort acteur.’ Haar advies aan ambitieuze vrouwen is dan ook: vind je eigen stem. In haar boek schrijft ze hoe vrouwen daarmee kunnen worstelen. Ze weten niet beter dan een soort man te worden. Margaret Thatcher nam les in het verdiepen van haar stem, Angela Merkel draagt in het openbaar bij voorkeur broekpakken.
Studenten probeert ze vooral bewust te maken van de onbewuste denkprocessen. ‘Neem het woord “ambitieus”. Als dat wordt gekoppeld aan een man, associëren we het met iets goeds: die gaat ervoor! Maar gebruiken we het bij een vrouw, dan denken we al gauw dat ze een bitch is voor wie we moeten oppassen.’
The nude uncovered
Op dit moment werkt Beard aan een nieuwe serie voor de BBC, The nude uncovered. Daarin kijkt ze naar de invloed van naakt in de kunsten op onze hedendaagse perceptie van schoonheid en genderpolitiek. Door op tv te verschijnen, kan ze haar kennis van de oudheid overbrengen op niet-academici en dat ziet ze als een missie. In juni werd ze door koning Elizabeth verheven tot Dame (de vrouwelijke variant van Knight). Op 18 oktober mocht ze daar de titel eredoctor van de Radboud Universiteit aan toevoegen.
Auteur: Annemarie Haverkamp. Dit artikel is afkomstig van Radboud Magazine.