Perfectionisme. Voor sommige mensen een begrip met een positieve bijklank, voor anderen juist een negatieve eigenschap. Hoe voorkom je dat perfectionisme een valkuil wordt en wat zeg je erover in een sollicitatiegesprek?
Er is niets mis met een gezonde dosis perfectionisme. Perfectionisme is in beginsel een prachtig streven. De lat hoog leggen en constant zoeken naar manieren waarop iets beter, sneller, mooier, gezonder, veiliger etc. kan, heeft de mensheid veel goeds gebracht. Veel perfectionisten zetten de eigenschap dan ook met trots op hun cv of vertellen erover in het sollicitatiegesprek .
Perfectionisme kan echter ook een valkuil zijn. In dit blog geven we je inzicht in perfectionisme, hoe je het positief kunt inzetten en hoe je voorkomt dat je er hinder van ondervindt. Dit zijn de onderwerpen:
- Wat is perfectionisme
- Hoe kijken perfectionisten naar zichzelf?
- Aan welk gedrag herken je positief of gezond perfectionisme?
- Aan welk gedrag herken je negatief of ongezond perfectionisme?
- Wat zijn valkuilen van perfectionisme?
- Hoe voorkom je dat perfectionisme een negatieve eigenschap wordt?
- Wat vertel je bij het solliciteren over perfectionisme?
Wat is perfectionisme?
Perfectionisme is het stellen van zeer hoge of zelfs onmogelijke doelen met daarbij de verwachting dat je deze kunt waarmaken. Perfectionisten zijn veeleisend en streng. Vooral voor zichzelf, maar ze kunnen ook hoge eisen stellen aan collega’s, vrienden en familie.
Perfectionisme kan zich richten op één onderwerp, bijvoorbeeld bij een topsporter die de allerbeste wil zijn tijdens de Olympische Spelen. Om dat te bereiken moet er veel goed gaan. Daarom komen er doelen, plannen en schema’s en worden er hoge eisen gesteld aan training, voeding en slaap. Waar alles rondom het onderwerp sportprestaties tot in de puntjes geregeld is, is het voor dit type perfectionisten geen enkel probleem dat (bijvoorbeeld) het huishouden een bende is, sociale contacten op de waakvlam staan en de carrière moet wachten tot de sportdoelen zijn behaald.
Perfectionisme kan zich ook op een veelheid aan onderwerpen en gebieden richten. Studie, werk, sport, sociale contacten, uiterlijk, opvoeding, vakanties en materiële zaken zoals huis, auto, kleding en gadgets: alles moet voldoen aan hoge standaarden en sociale vergelijking verhoogt de verwachtingen én de druk. Het zal je niet verbazen dat dit type perfectionisten gebukt gaat onder de hoge eisen die ze aan zichzelf stellen.
De wereld is niet maakbaar, maar perfectionisten doen toch een fanatieke poging.
Perfectionisme draait om verwachtingen
Perfectionisme komt voort uit verwachtingen:
- Verwachtingen ten aanzien van jezelf (hoe kijk ik naar mijzelf?)
- Verwachtingen van anderen (hoe kijken anderen naar mij?)
- Verwachtingen aan anderen (hoe kijk ik naar anderen?)
Hoe kijken perfectionisten naar zichzelf?
Perfectionisten zien hun perfectionisme vooral als een goede eigenschap. Het is een kwaliteit waar ze trots op zijn en status aan ontleden. Vaak koppelen ze hun eigenwaarde aan de prestaties die ze neerzetten. En ze weten dat die prestaties te danken zijn aan de hoge eisen die ze aan zichzelf stellen.
Hoewel menig perfectionist regelmatig moe wordt van die zelfopgelegde eisen, is het geen optie om de lat lager te leggen. Wie gewend is om het beste uit zichzelf te halen, neemt niet makkelijk genoegen met een minder resultaat. Dat hoeft ook niet. Zolang het perfectionisme maar niet doorslaat en de knop om kan als het nodig is (lees: relativeer en laat zinloze doelen los).
Of, zoals klinisch psycholoog Jeff Szymanski zegt.
Het heeft geen enkele zin om tegen een perfectionist te zeggen dat de lat gewoon een stukje lager moet. Je zegt toch ook niet tegen een atleet dat hij de volgende marathon best wat langzamer mag lopen? Of tegen een concertviolist dat het echt niet loepzuiver hoeft? Van halfbakken prestaties leveren, knapt niemand op. En perfectionisten al helemaal niet. Perfectionisten ontlenen hun bevrediging juist aan het geslaagde resultaat van hun inspanningen, en de uiterste zorg die ze daarin stoppen.
Expert tip:
Perfectionisme is prima op voorwaarde dat je imperfectie kunt aanvaarden. Fouten maken = leren.
Aan welk gedrag herken je positief perfectionisme?
Positief perfectionisme, of gezond perfectionisme, is een mooie eigenschap waar je veel mee kunt bereiken. Je streeft naar het best mogelijke resultaat zonder de realiteit en relevantie uit het oog te verliezen of jezelf te overvragen.
Zo ziet positief perfectionisme eruit:
- Je wilt iets
- Je kunt iets
- Je geniet ervan
- Je accepteert dat fouten maken er ook bij hoort.
“Ik heb mijn best gedaan, een zinvolle prestatie geleverd, lol gehad, iets geleerd onderweg en geniet nu van het resultaat.”
Woorden die bij gezond perfectionisme horen zijn:
Zinvol, relevant, acceptatie, plezier, ik wil…, jezelf uitdagen, acceptatie, loslaten, bevlogen, energie, enthousiasme, inspiratie, kwaliteitsgericht, gedreven.
Aan welk gedrag herken je negatief perfectionisme?
Negatief perfectionisme, of ongezond perfectionisme, is een slechte eigenschap. Een valkuil waar je zelf in kunt tuimelen en ook je omgeving in kunt meetrekken.
Je streeft naar een onmogelijk resultaat en gaat voorbij aan de realiteit en relevantie. Je overvraagt jezelf in een poging volmaakte perfectie (wat is dat eigenlijk?) te bereiken. De druk om te presteren kan ervoor zorgen dat je een taak voor je uitschuift. Of je bent niet blij met een prachtig eindresultaat, omdat je ergens wel weet dat er onevenredig veel tijd is gaan zitten in een taak met weinig relevantie.
Zo ziet negatief perfectionisme eruit:
- Onrealistische of irrelevante doelen najagen
- Te hoge eisen stellen
- Piekeren en zorgen maken
- Uitstelgedrag vertonen
- Fouten zijn verschrikkelijk
“Ik ben pas oké als ik een foutloze prestatie lever. Dat ik daarvoor diep moet gaan en weinig plezier en voldoening ervaar, neem ik op de koop toe. Ik wil geen fouten maken en maak me zorgen over het resultaat.”
Woorden die bij ongezond perfectionisme horen zijn:
Niet goed genoeg, de ander is beter, wat als…, ik moet…, frustratie, teleurstelling, schaamte, stress, irritatie, controlfreak.
Expert tip:
Hoge standaarden hanteren + je zorgen maken of je daaraan kunt voldoen = risico op burn-out
De vijf belangrijkste valkuilen van perfectionisme
Perfectionisme kan tot prachtige dingen leiden. Maar zoals altijd geldt dat te veel van het goede een negatief effect heeft. Wie doorslaat als perfectionist, krijgt vroeg of laat te maken met de valkuilen van perfectionisme. Dit zijn ze:
- Uitstelgedrag: niet beginnen aan een taak zodat je ook niets verkeerd kan doen.
- Onderpresteren: alleen taken oppakken waarvan je zeker weet dat je foutloos tot een geweldig eindresultaat komt.
- Besluiteloosheid: uit angst voor een verkeerde keuze helemaal geen keuze maken.
- Traagheid: eindeloos lang werken aan een taak in een poging perfectie te bereiken.
- Eigenwaarde: je zelfbeeld baseren op de resultaten die je neerzet, je identificeren met je prestaties.
Hoe voorkom je dat perfectionisme een valkuil wordt?
De valkuilen van perfectionisme zijn geen pretje. Gelukkig kun je voorkomen dat perfectionisme een valkuil wordt:
1. Zelfregulatie
Zelfregulatie is een beetje afstand nemen zodat je jezelf kunt observeren en coachen. Je richt je gedachten op jezelf, de situatie en hetgeen je denkt en voelt. Je spreekt jezelf toe en geeft jezelf aanwijzingen. Het resultaat is dat je emoties kunt toelaten of loslaten en je je gedrag kunt aanpassen.
Zelfregulatie is nodig voor:
- Zelfbewustzijn / zelfgewaarwording
- Zelfbeheersing
- Plannen maken
- Doelen bereiken
- Omgaan met emoties
- Inlevingsvermogen
- Samenwerken
- Grenzen stellen
- Effectief communiceren
2. Zelfcompassie
Wees vriendelijk voor jezelf. Stel aan jezelf geen hogere eisen dan aan een ander. Heb begrip voor de fouten die je maakt en accepteer dat ook jij verbeterpunten mag hebben.
3. Afstemmen met omgeving
Heb je moeite te bepalen hoe hoog de lat moet liggen? En kies je bij twijfel voor de hoogste optie? Bespreek met collega’s (vrienden, familie) wat realistische eisen en verwachtingen zijn. Hoe kijken zij naar bepaalde doelen en resultaten? Leer van elkaar en stem verwachtingen af.
4. Relevantie
Focus op relevantie. Wat is écht belangrijk? Daarmee voorkom je dat je verzandt in details of een project onnodig breed trekt. Richt je op waarde toevoegen en stop als je inzet geen verdere meerwaarde oplevert.
5. Professionele hulp inschakelen
Vraag hulp als je vastloopt door je perfectionisme. Door tijdig professionele hulp in te schakelen, voorkom je dat patronen diep inslijten en zich maar lastig laten bijsturen.
Perfectionisme wel of niet noemen bij het solliciteren?
Aan het begin van dit blog kon je al lezen dat perfectionisme niet voor iedereen hetzelfde is. De een zal het zien als een prachtige eigenschap en als synoniem voor kwaliteit. De ander ziet perfectionisme eerder als negatieve karaktertrek en als synoniem voor uitstelgedrag.
Omdat je bij het maken van je cv en het schrijven van je sollicitatiebrief niet weet hoe de lezer kijkt naar perfectionisme, kun je het beter op safe spelen. Als bijkomend voordeel dwingt dat je om specifiek te zijn. Want laten we eerlijk zijn, perfectionisme is best een vaag begrip.
Zelf ben ik groot fan van de vraag: “waar blijkt dat dan uit?” Dit gebeurt er wanneer je die vraag loslaat op perfectionisme:
“Ik ben een perfectionist.”
“Oh ja, waar blijkt dat dan uit?”
“Nou, ik:
- haal graag het beste uit mijzelf omdat ik blij word van tevreden klanten (gedrevenheid);
- wil goed werk leveren zodat collega’s op mij kunnen bouwen (kwaliteitsgericht);
- werk nauwkeurig om fouten in de jaarcijfers te voorkomen (accuraat);
- geniet ervan om klanten nét iets meer te geven dan ze verwachten (bevlogen)
- vind het leuk om aan processen te schaven zodat het werk sneller en beter kan (vooruitstrevend).”
De tip voor sollicitanten is dan ook om voorzichtig te zijn met de woorden perfectionist, perfectionistisch en perfectionisme. Leg liever uit hoe perfectionisme zich manifesteert in jouw dagelijks werk en functioneren.
Laat in het onderdeel Werkervaring je prestaties zien en vertel kort hoe je die resultaten hebt bereikt.
Bij het onderdeel Vaardigheden in je cv kun je prima uit de voeten met woorden als gedrevenheid, kwaliteitsgericht, accuraat, nauwkeurig, zorgvuldig, bevlogen, vooruitstrevend, resultaatgericht, innovatief en oplossingsgericht.
Zorg er ook voor dat je een uitgewerkt voorbeeld paraat hebt waarmee je jouw perfectionisme kunt aantonen. Een mooie manier om dat aan te vliegen, is de STARR-methode . Je beschrijft dan de situatie, jouw taak, de actie die je ondernam, het resultaat en je reflectie op de situatie.
