Bij een angstcultuur lijkt de meest logische stap om de tirannieke leider de laan uit te sturen. Daarmee is het probleem niet opgelost. Ook onder ‘goed leiderschap’ suddert die cultuur vaak door. Vooral als de nieuwe leider voorzichtig en meelevend te werk gaat en erg gericht is op het scheppen van een veilige context. Wat nodig is, is juist een leider die risico’s durft te nemen en dat ook aanmoedigt bij medewerkers.
Nu het zoveelste kopstuk van zijn voetstuk valt, lijkt iedereen het erover eens: foute leiders moeten plaatsmaken voor nieuw leiderschap. De nieuwe baas moet vooral geduldig en meelevend zijn. Hij of zij moet voorzichtig te werk gaan en medewerkers uit de wind houden, is het idee.
De valkuil daarvan is om een cultuur van vermijding te creëren. Vermijding is een logische primaire reactie om angst en pijn te omzeilen. Maar vermijden leidt tot het cultiveren van de angst. Hoe angstiger je bent, hoe meer je wilt vermijden, hoe meer je vermijdt, hoe angstiger je wordt.
De onderliggende angst slaat ook over op anderen. Zelfs op mensen die niets vervelends hebben meegemaakt. Ook zij gaan vermijdingsgedrag laten zien. Zo wordt de angst gecultiveerd en komt in het behang van de organisatie.
Het verklaart waarom de angstcultuur lang kan voortleven, ook na het vertrek van de bullebakleider.
Een angstcultuur doorbreken vraagt om leiders die risico’s durven nemen. Bijvoorbeeld door duidelijke opdrachten en verwachtingen uit te spreken en anderen daar ook op aan te spreken. Leiders hebben daarin een voorbeeldrol. Zij moeten duidelijk maken dat het geven van weerwoord, het uiten van kritiek en het maken van fouten geoorloofd is. Ook medewerkers zijn verantwoordelijk die zaken toe te passen en zo de angstcultuur te doorbreken.
Als zowel de leidinggevenden als de medewerkers deze risico’s structureel nemen, maken ze samen een context waarin het toegestaan is elkaar over en weer te raken.
Hoe tegenstrijdig dat ook klinkt, risico’s nemen is de enige manier waarbij iedereen in de organisatie zich (weer) veilig kan voelen. Ook al voelt dat in eerste instantie angstig.
