Hoewel onethisch gedrag vaak wordt toegeschreven aan witteboordencriminelen bovenaan of onderaan de bedrijfsladder, blijkt het middenmanagement ook soms schuld te dragen. Dat is de conclusie uit een studie naar organisatorische veranderingen van onder andere Smeal College of Business. De resultaten van dit onderzoek zijn in het academische tijdschrift Organization Science gepubliceerd.
Onethisch gedrag in de telecombranche
Uit het onderzoek dat plaatsvond bij een groot telecombedrijf kwamen verschillende tactieken naar voren die middenmanagers gebruiken om de bedrijfstop te misleiden. Dat suggereert Linda Treviño, hoogleraar organisatorisch gedrag en ethiek aan Smeal College of Business. Ze legt uit dat managers zich tot dit gedrag lieten verleiden als reactie op onrealistische verwachtingen van hun bovengeschikten.
Het onderzoeksteam kwam tot dit inzicht na een kwalitatief onderzoek van meer dan een jaar, waarbij een onderzoeker 273 dagen lang werknemers schaduwde. Daarnaast werden er informele gesprekken afgeluisterd, 105 diepte-interviews gehouden en werd de onderlinge communicatie gedocumenteerd. Het focuspunt was de manier waarop middenmanagers zich gedragen bij de formatie van een nieuw team.
Doelen, incentives en verantwoordelijkheden
Bij het opstellen van teams schetst het bestuur vaak de doelen, incentives en verantwoordelijkheden, en de middenmanagers moeten dit vervolgens uitvoeren. Dit is volgens de onderzoekers alleen niet altijd haalbaar. “We ondervonden dat er bij dit specifieke geval – maar ik denk dat het vaker gebeurt – veel obstakels waren bij het realiseren van die plannen,” zegt Treviño.
“Om verschillende redenen waren de doelen onrealistisch en niet haalbaar. De werknemers kregen onvoldoende training, voelden zich incompetent en hadden te weinig productkennis. Ondanks dat het aantal klanten te laag was, hadden de werknemers niet genoeg tijd om hun werk af te maken.”
Angst voor bonus- en baanverlies
Middenmanagers die geconfronteerd werden met onrealistische targets verzonnen manieren om het topmanagement te misleiden. Het sjoemelen met de resultaten was daar een belangrijk onderdeel van. Volgens de onderzoekers deden ze dit uit angst voor het verliezen van hun bonus en baan.
Treviño: “De middenmanagers beseften dat hun werknemers niet in staat waren de doelen te bereiken. En uit angst voor bonus- en baanverlies werden ze steeds creatiever in het verbloemen van hun onvermogen. Ze exploiteerden daarbij verschillende organisatorische tekortkomingen om te doen alsof de doelen wel behaald werden.”
Misleidende tactieken
De onderzoekers identificeerden verschillende misleidende tactieken, zoals het toe-eigenen van prestaties van andere teams. Maar ook het kwalificeren van bestellingen als daadwerkelijke sales, waarbij ze de verkoopcijfers in het IT-systeem manipuleerden om onregelmatigheden te maskeren. Deze tactieken werden zelf bedacht en onderling gedeeld door collega’s.
Daarnaast gebruikten ze ook verschillende tactieken om hun ondergeschikten bij het “complot” te betrekken. Bijvoorbeeld het belonen van het onethisch gedrag en het opvoeren van de sociale druk bij werknemers die niet mee wilden doen.
Invloed van bovenaf
“Het interessante was dat de middenmanagers zich niet uitspraken en geen verzet toonden tegen de onrealistische verwachtingen,” stelt Treviño. Volgens haar waren veel middenmanagers bang voor kritiek van boven en bleven ze daarom maar stil.
“Iedereen heeft doelen en die leveren motivatie op, maar er is een nuance. De doelstellingstheorie schrijft voor dat wanneer doelen onbereikbaar lijken, de motivatie juist verdwijnt. De meeste werknemers in het onderzoek wilden ook de handdoek in de ring gooien, maar de middenmanagers spoorden ze aan om een aandeel te leveren in hun onethische gedrag.”
Schade aan organisaties
Dit soort misleiding kan veel schade toebrengen aan een organisatie. Zelfs de totaalomzet kan eronder lijden door onterecht toegekende bonussen. Maar ook doordat het bestuur verkeerde strategische keuzes maakt op basis van het geveinsde succes.
“Hoe kan je een organisatie besturen als de informatie die je over de behaalde prestaties krijgt niet klopt? Dan maak je uiteindelijk slechte beslissingen,” zegt collega-onderzoeker Niki den Nieuwenboer van de University of Kansas. Zij is universitair docent organisatorisch gedrag en bedrijfsethiek.
