Het pensioenstelsel moet op de schop. Het huidige stelsel sluit niet langer aan bij ontwikkelingen in de Nederlandse samenleving en op de arbeidsmarkt. Het is onvoldoende berekend op een veranderende arbeidsmarkt, demografische ontwikkelingen, economische dynamiek en de veranderende klantbehoefte. Daarnaast is het vertrouwen van de Nederlander in het pensioen laag. Informatie bereikt en raakt de burgers onvoldoende. Communicatie op maat kan hierin uitkomst bieden.
Nederland is volop in ontwikkeling en daarmee verandert ook de basis onder het pensioenstelsel. De toenemende levensverwachting en de groeiende disbalans tussen het aantal ouderen en het aantal jongeren vormt een breed onderkende uitdaging. De solidariteit tussen generaties en de houdbaarheid van het pensioenstelsel staan daarmee onder druk. Daarnaast neemt de dynamiek op de arbeidsmarkt sterk toe. Waar het vroeger gewoon was om een leven lang voor dezelfde baas te werken, wisselen veel Nederlanders tegenwoordig om de paar jaar van werkgever. Bovendien kiezen zij er steeds vaker voor om eigen baas te zijn. Ook de economische dynamiek is sterk veranderd. Sommige bedrijven en sectoren verdwijnen en in andere sectoren verplaatsen werkzaamheden zich naar het buitenland of worden deze geautomatiseerd. Dit zet een sectorgefinancierd en sectorsolidair pensioen verder onder druk. Pensioenen worden kortom door onzekerheden omgeven, zowel wat betreft de ingangsdatum, de hoogte van het pensioen als de ruimte voor fiscale opbouw. Ouderen en jongeren hebben het gevoel dat hen tekort wordt gedaan bij het toedelen van anonieme buffers waarover ze geen directe zeggenschap hebben. De allergrootste uitdaging vormt op dit moment dan ook het herwinnen van het vertrouwen van de deelnemer, zegt Paul Koopman, senior woordvoerder bij Verbond van Verzekeraars: “Het huidige stelsel wordt ervaren als complex, inflexibel en ondoorzichtig. Men weet niet meer waar hij aan toe is.”
Ontoereikende Wet pensioencommunicatie
Het herwinnen van dit vertrouwen begint met de juiste vorm van communicatie, stelt Roos Kuip, hoofd communicatie bij de Pensioenfederatie. Met dat doel in het achterhoofd werd in 2015 reeds de Wet pensioencommunicatie ingevoerd. Aan de hand van verschillende regels en formats werd het volgende beoogd: de deelnemer moet weten welk pensioen hij kan verwachten, hij moet kunnen nagaan of dat voldoende is en de risico’s van de pensioenvoorziening kunnen inzien. Helaas slagen de opgestelde formats hier tot op heden nog onvoldoende in. Uit onder meer een deelnemersonderzoek van de Pensioenfederatie blijkt dat deelnemers te weinig kennis hebben van hun eigen pensioen en het pensioenstelsel. Zo denkt 80 procent dat er sprake is van een omslagstelsel. Daarnaast worden de risico’s van beleggen overschat, net als het rendement op sparen. Bovendien kan worden vastgesteld dat deelnemers in de praktijk niet weten wat ze volgens de toelichting bij de Wet pensioencommunicatie zouden moeten weten. Dit terwijl de pensioenuitvoerders zich netjes aan de voorschriften van de wet houden.
Veel deelnemers worden met de standaardcommunicatie helemaal niet bereikt. Wellicht ook niet zo verwonderlijk, want een standaarddeelnemer bestaat niet, zegt Kuip. Communicatie met de deelnemer via een standaardmodel schiet dan ook zijn doel voorbij. “Veel mensen lezen de standaardformats niet. Deze zijn te rationeel en waarschuwend en daar houden mensen niet van.” Om mensen te triggeren deze formats wel te lezen, is volgens Kuip persoonlijke communicatie nodig, ofwel communicatie op maat.
Communicatie op maat
Voor 2018 staat de evaluatie van de Wet pensioencommunicatie op de rol. Een mooie aanleiding om communicatie persoonlijker en digitaler in te steken, stelt Kuip. De communicatie rondom pensioen moet triggeren: “Het moet iemand die recentelijk minder is gaan werken, een kindje heeft gekregen of getrouwd is, persoonlijk aanspreken op deze situatie en het effect daarvan op zijn of haar pensioen. Het liefst digitaal, gelaagd, visueler en volgens de what’s in it for me-gedachte.” Hierin is het volgens Kuip belangrijk om de geijkte formats los te laten en te werken aan de hand van een kader van uitgangspunten die gebaseerd zijn op een gemeenschappelijke visie. Andere wegen moeten worden bewandeld om de deelnemer te betrekken bij zijn pensioen. De deelnemerscommunicatie moet opnieuw worden bezien. Alles om te komen tot een totaalvisie die wordt gedeeld door de sector, wetgever en toezichthouder. Een totaalvisie die niet alleen gaat over wat een deelnemer zou moeten weten, maar ook over welk effect communicatie zou moeten hebben.
Koopman stelt daarbij dat de informatiebehoefte van deelnemers vaak veel kleiner is dan de overheid denkt. “Als de burger alle informatie zou bestuderen die door de wet is voorgeschreven dan zou hij daar een dagtaak aan hebben. Het is te veel. Hij ziet door de bomen het bos niet meer. Dit geldt ook voor pensioencommunicatie.” Het gaat de deelnemer vaak veel meer om persoonlijk contact met de pensioenuitvoerder, stelt Koopman. Om dat wat hem persoonlijk raakt: communicatie op maat.
Trends binnen pensioensector
De volgende ontwikkelingen zijn door stakeholders binnen de pensioensector aangemerkt als de meest relevante trends voor het stelsel.
- Werkgevers en werknemers zijn niet in staat om hogere premies te betalen, premieplafonds worden steeds meer de norm.
- Een stijging van de levensverwachting wordt vertaald in zachtere rechten.
- De rente blijft naar verwachting langdurig laag en de financiële markten zijn volatiel.
- De onzekerheid voor deelnemers (en pensioengerechtigden) wordt expliciet of neemt toe: in contracten wordt beschreven hoe met tekorten en overschotten wordt omgegaan.
- De arbeidsmarkt wordt flexibeler: meer flexwerkers, meer baanwisselingen en meer zelfstandigen. Veel zelfstandigen bouwen geen adequate oudedagsvoorziening op.
- De sectorale indeling sluit niet goed aan op de ‘nieuwe economie’.
- In toenemende mate is er een wens van een flexibelere uitkeringsfase, zowel bij de AOW als pensioenen (bijvoorbeeld deeltijdpensioen).
- Technologische ontwikkelingen, denk aan de mogelijkheden van digitalisering, voltrekken zich in rap tempo.
Er is een roep om met nevendoeleinden te beleggen. Bijvoorbeeld vanuit maatschappelijk oogpunt (groen beleggen), of economisch beleid (investeren in Nederlandse economie).
