Het gedrag van mensen wordt niet alleen bepaald door wie ze zijn, maar ook door de situaties waarin ze zich bevinden. Dat blijkt uit het onderzoek van organisatiepsycholoog Ranran Li, die onderzocht hoe persoonlijkheidskenmerken en omgevingsfactoren samen menselijk gedrag sturen. Haar bevindingen bieden waardevolle inzichten voor het bevorderen van eerlijkheid, verantwoordelijkheid en samenwerking op de werkvloer en in de samenleving.
Li richtte zich op de vraag waarom mensen soms eerlijk en coöperatief handelen, en in andere omstandigheden juist egoïstisch of onethisch gedrag vertonen. Haar onderzoek toont aan dat zowel persoonlijkheid als situatie bepalend zijn: in ‘sterke’ situaties – waarin regels en verwachtingen duidelijk zijn – gedragen mensen zich meestal op een vergelijkbare manier. In ‘zwakkere’ situaties, waar meer vrijheid of verleiding bestaat, komen individuele verschillen sterker naar voren. Zo blijken mensen met een lagere score op het persoonlijkheidskenmerk eerlijkheid-bescheidenheid sneller geneigd om oneerlijk te handelen wanneer dat loont, terwijl anderen beter weerstand bieden aan verleiding. Zodra de situatie echter duidelijke normen en grenzen biedt, verdwijnen deze verschillen grotendeels.
Het onderzoek bouwt voort op klassieke theorieën in de psychologie, waaronder Walter Mischels concept van situationele kracht en de trait activation theory van Tett en collega’s. Li paste deze kaders toe op uiteenlopende gedragsvormen, van samenwerking in sociale dilemma’s tot alledaagse keuzes die in dagboeken werden bijgehouden.
Door beter te begrijpen hoe situaties menselijk gedrag beïnvloeden, kunnen organisaties en instellingen effectievere omgevingen ontwerpen – met belonings- en sanctiesystemen die prosociaal gedrag stimuleren, duidelijke normen die sociaal wenselijk gedrag versterken, en structuren die de verleiding tot wangedrag verkleinen. “Door te begrijpen wat het beste (of slechtste) in mensen naar boven haalt, kunnen we systemen bouwen die eerlijkheid, verantwoordelijkheid en samenwerking in de samenleving beter ondersteunen,” aldus Li. Haar onderzoek biedt daarmee niet alleen een antwoord op een eeuwenoude psychologische discussie, maar ook een praktisch kompas voor beleidsmakers, werkgevers en ontwerpers van sociale instellingen.
