Wat kun je met de wijsheid van 2500 jaar geleden in de gesprekken die je vandaag voert? Veel meer dan je denkt. Hoe kunnen leidinggevenden en medewerkers met elkaar het gesprek aangaan over loopbaan, ontwikkeling en perspectief? Voor een antwoord op die vraag hebben we praktisch filosoof Elke Wiss uitgenodigd voor een online talk. Wiss is auteur van de bestseller Socrates op Sneakers. Daarin legt ze heel toegankelijk uit hoe je de socratische houding kunt toepassen in al je gesprekken, zeker ook die op je werk. In dit artikel lees je een inleiding in denken en vragen stellen als Socrates.
Iedereen die wel eens het gesprek is aangegaan met een kleuter weet: het begint met één onschuldige vraag (“Waar is de maan overdag?”) en het eindigt binnen de kortste keren met: “Dat is gewoon zo. En nu je schoenen aandoen.” Dat wilden de oude Grieken 2500 jaar geleden vast ook wel eens zeggen tegen Socrates, die ze niet voor niets ‘de horzel van Athene’ noemden. Want hij stelde vragen, nog meer vragen, en bleef daarna nog even doorvragen. Het uitgangspunt van de filosoof was dan ook: weet dat je niets weet, en bevraag alles wat je wel denkt te weten.
Die houding kun je ook nu nog in het dagelijks leven toepassen. Misschien niet om de stand van de maan ten opzichte van de aarde te bevragen, maar een socratische houding kan je wel helpen met vragen als wie je bent, wat je echt belangrijk vindt, hoe je samenwerkt of wat je precies wil bereiken. Die socratische houding kun je oefenen. Elke Wiss benoemt in haar boek 7 onderdelen waarin je je moet ontwikkelen om een socratisch gesprek te voeren. We lichten ze hier kort toe.
Verwondering
De wereld met een open blik ingaan, registreren wat je waarneemt en je daarover verwonderen, zonder er meteen een label op te plakken. Dat is volgens Elke Wiss wat je moet oefenen. De tijd nemen en de rust opzoeken om je te laten raken door wat je waarneemt. Wiss noemt het voorbeeld van op je rug in het gras liggen en naar de wolken kijken. En je dan te verwonderen over alle vormen die je ziet, de wattige witte plukken in een heldere blauwe lucht, dat gevoel.
Nieuwsgierigheid
Een socratisch gesprek voer je voor de ander, niet voor jezelf. Jouw vragen moeten leiden tot meer kennis en inzicht voor de ander. Dan is het wel belangrijk dat je écht nieuwsgierig bent naar wat de ander te vertellen heeft. Grootste uitdaging daarbij: jezelf aan de kant zetten. Als je een vraag stelt en luistert naar het antwoord, ben je snel geneigd op te pikken wat je herkent, daar een oordeel aan te hangen, en vervolgens te denken dat je wel weet hoe het zit. Blijf dan doorvragen.
Moed
Je hebt er moed voor nodig, maar als je de echte vragen durft aan te gaan, levert dat vaak de mooiste gesprekken op. Soms krijg je daarbij het deksel op je neus. Onthoud dan dat het niet om jouw gekwetste ego gaat, maar dat je de vraag stelde om de ander ruimte te geven om te denken. Dus doe het nou maar gewoon, stel die ene lastige vraag wél.
Oordelen
Je moet niet zo oordelen, of je moet je oordeel uitstellen. Succes daarmee, dat gaat je waarschijnlijk niet lukken. Iedereen oordeelt, en iedereen doet dat snel en onbewust. Als je maar weet dat je dat doet, is er niet zo veel aan de hand, schrijft Wiss. Weet dat je oordeelt, en durf dat oordeel van alle kanten te bevragen en tegen te spreken.
Niet-weten
Als je het niet-weten helemaal kunt omarmen, echt doorleeft dat je niets weet, dan geeft dat een stuk rust, schrijft Wiss. Een rust die het twijfelen niet in zich heeft. Bij twijfelen ben je druk op zoek naar een uitkomst, de waarheid, een keuze, wikken en wegen totdat je de knoop doorhakt. Niet-weten heeft meer afstand in zich. Je weet het niet, en gaat er ook niet achter komen. Daardoor heb je veel meer vrijheid om vragen te stellen, het onderwerp van alle kanten te bekijken en je eerste idee te herzien.
Empathie
Als je vanuit een socratische houding een gesprek gaat voeren, moet je een hardnekkig ding afleren: empathie. Begrijpend hummen, zeggen dat je snapt dat het moeilijk is, een meelevende blik. Al die dingen die zo normaal zijn in menselijk contact zorgen ervoor dat de ander niet verder komt met het denken, en daar was het immers om te doen. Volgens Wiss moet je op zoek naar de empathische nulstand: je registreert de emotie van de ander, zonder daarop te reageren. Alles om door te kunnen blijven vragen en zo het denkvuurtje te laten branden.
Irritatie
“En als de maan nu dan aan de andere kant van de wereld is, kunnen ze hem daar dan wel zien? En als hij dan net achter een berg is?” Als je veel vragen gaat stellen kan dat voor de ander behoorlijk irritant worden. Je gedraagt je nou eenmaal anders dan gebruikelijk in gesprekken. Je praat hem of haar niet naar de mond, bent kritisch op het oordeel van de ander, en bent niet eens heel empatisch. Dat zijn we niet gewend en kan ergernis opwekken. Het hoort erbij zegt Elke Wiss.
Spelregels
Om je de socratische houding eigen te maken, moet je dus best over wat drempels heen stappen. Je moet je eigen ongemak aan de kant zetten, je maakt er misschien niet direct vrienden mee en de kans is groot dat je op een gegeven moment roept dat je het ook allemaal niet meer weet. Dat geeft niet, het socratisch gesprek is iets wat je moet oefenen.
