Mentale inspanning is altijd onplezierig. Dat blijkt uit een uitgebreide studie van Radboud-onderzoekers onder mensen uit verschillende landen en beroepsgroepen. Ook als mensen zich vrijwillig op denkwerk storten, ervaren zij de mentale last als onprettig. ‘Een sudoku maken doen we vooral vanwege de beloning, niet omdat we de mentale inspanning nou echt zo leuk vinden.’
‘Van fysiek werk weten we dat mensen het in principe niet graag doen,’ vertelt psycholoog Erik Bijleveld. ‘Door onze evolutionaire geschiedenis zijn we geneigd om onnodige lichamelijke inspanning zo veel mogelijk te beperken.’ Maar over mentale inspanning wisten we veel minder. Dit onderzoek laat zien dat denkwerk als het ware pijn doet. Dat verklaart waarom je misschien soms ergens aan begint, maar al snel denkt: ‘pff… ik ga wel even mijn sociale media checken.’
Er bestaat al lang debat onder wetenschappers over de vraag of mentale inspanning nou wel of niet prettig is, zegt Bijleveld: ‘Het is bekend dat mensen denkwerk vermijden als het even kan. Maar er zijn ook onderzoekers die zeggen dat sommige mensen mentale inspanning juist opzoeken, omdat ze het associëren met beloning: op school leren veel mensen bijvoorbeeld dat mentale inspanning kan leiden tot hoge cijfers en andere positieve feedback.’
Bijleveld bestudeerde met mede-onderzoekers Louise David en Eliana Vassena grote hoeveelheden data over de mate van irritatie en frustratie die mensen ervaren tijdens het doen van bepaalde cognitieve taken. Ze bekeken eerdere onderzoeken, waarin zorgmedewerkers, militair personeel, kantoormedewerkers en amateursporters taken toebedeeld kregen, zoals het testen van nieuwe apparatuur.
Negatieve gevoelens
Mentale inspanning bleek in alle gevallen negatieve gevoelens op te roepen. ‘De uitkomsten waren echt opvallend,’ volgens Bijleveld. ‘Het maakt niet uit waar je woont of wat je beroep is: voor iedereen is nadenken vervelend.’ Ook mensen die waarschijnlijk vaker zijn beloond voor hard nadenken, zoals mensen met een universitaire opleiding, ervaren mentaal belastende taken als vervelend. Hun gevoelens zijn net zo negatief als die van mensen met lopendebandwerk.
Toch zijn er genoeg mensen die vrijwillig aan mentale inspanning doen. De onderzoekers denken dat zij die keuze niet maken vanwege, maar ondanks de inspanning. Bijleveld: ‘Een sudoku maken, schaken of Candy Crush spelen doen we vooral vanwege de beloning, niet omdat we het nou echt zo leuk vinden.’ We zijn dus niet intrinsiek gemotiveerd om hard na te denken, maar het goede gevoel dat we ervaren als iets lukt, maakt dat sommige mensen toch graag aan zulke puzzels beginnen.
Ontwikkelaars van bijvoorbeeld onderwijsmateriaal of nieuwe software, doen er volgens de onderzoeker goed aan rekening te houden met de negatieve gevoelens die zulke producten oproepen. ‘Als mensen zich een nieuwe app of een rekenmethode eigen moeten maken, vraagt dat mentale inspanning. Als je toch wil dat dit lukt, is het goed om gebruikers te belonen.’ Dat kan bijvoorbeeld door game-elementen toe te voegen, zoals mooie effecten of geluidjes. Die trekken mensen makkelijker door een taak heen.
Zingeving
Ook Generative AI kan mensen veel vervelend denkwerk besparen. Toch maakt de opkomst van dit soort kunstmatige intelligentie het leven niet plezieriger, denkt Bijleveld. ‘We ervaren misschien minder vaak die negatieve gevoelens tijdens het werk zelf, maar waarderen de uitkomsten van dat werk ook minder, omdat ze ons niet zo veel moeite gekost hebben. Als je ergens hard voor hebt gewerkt, krijgt het meer betekenis. AI ontneemt ons dat soms ook.’
