30.287 abonnees op YouTube: vergeleken met Enzo Knols halve miljoen is het niet veel, maar voor een docent scheikunde is het enorm. Dat video’s het goed doen in het onderwijs, weten wij uit de praktijk. Leren van video is dan ook een sterke manier van leren, bevestigen en onderzoeken.
Just in time
Razend populair zijn ze: de YouTube-docenten. Zoals het de normaalste zaak van de wereld is om online te leren hoe je een stekker aan een snoer bevestigt of berekeningen uitvoert in Excel, zo leren scholieren in de filmpjes van scheikundedocent Sieger Kooij hoe je een redoxreactie herkent en wat het verschil is tussen protonen, neutronen en elektronen. Het is natuurlijk lekker praktisch: heb je een les gemist (liggen slapen of een ander vak geleerd), dan is er altijd nog YouTube. Bovendien maakt het optimaal gebruik van het just-in-timeprincipe, omdat je leert op het moment dat je de kennis werkelijk nodig hebt, bijvoorbeeld vlak voor een toets. De populariteit heeft echter ook te maken met het feit dat leren van video een sterke manier van leren is.
Leren van video sluit aan op de werking van het geheugen
‘Observationeel leren’ heet het: leren van voorbeelden hoe je een bepaalde taak aan moet pakken. Als je dat in de juiste verhouding afwisselt met oefenen, bereid je je optimaal voor op ‘zelf doen’. Dat komt doordat observationeel leren goed aansluit op de werking van ons geheugen, aldus Liesbeth Kester en Jeroen van Merriënboer in ‘Effectief leren van multimediale bronnen’. Ons brein bestaat uit drie componenten: het zintuiglijk geheugen, het werkgeheugen en het langetermijngeheugen. Het werkgeheugen speelt een belangrijke rol in het ‘wegschrijven’ van informatie naar het langetermijngeheugen en heeft bovendien aparte verwerkingskanalen voor visuele informatie (beeld en geschreven tekst) en auditieve informatie (geluid en gesproken tekst). Juist dat werkgeheugen raakt echter gemakkelijk overbelast, waardoor informatie niet in het langetermijngeheugen wordt opgeslagen. En juist die overbelasting van het werkgeheugen weten effectieve multimediale leerbronnen te voorkomen.
Hoe ontlast video het werkgeheugen?
Multimediale leerbronnen hebben een aantal specifieke eigenschappen die die overbelasting van het werkgeheugen voorkomen. Zo kun je zelf bepalen in welk tempo je leert, wat ruimte geeft om nieuwe informatie rustig te verwerken. Daarnaast stuurt video de aandacht heel gericht, waardoor focus optreedt. Ook bevat een (goede) video geen irrelevante informatie, die vaak voor zoveel afleiding zorgt. Bovendien combineert video beeld en geluid, waardoor het werkgeheugen optimaal wordt benut. Al deze eigenschappen van video zorgen ervoor dat het makkelijker is informatie te selecteren, organiseren én integreren in bestaande kennis. Van daaruit is het een kleine stap naar toepassen in nieuwe situaties.
Motiverend en effectieve feedback
Observeren hoe iemand anders een taak aanpakt, is bovendien motiverend omdat het vertrouwen wekt in het eigen vermogen, aldus Vincent Hoogerheide in ‘Observationeel leren van videobeelden’. Hoogerheide baseert zich daarbij op de gezaghebbende sociaal-cognitieve theorieën van de Canadese psycholoog Albert Bandura (1986). Tot slot blijkt uit onderzoek naar de effectiviteit van feedback van onderwijsgoeroe John Hattie, dat aanwijzingen over een taak in de vorm van video- of audio-fragmenten bijzonder effectief zijn voor leren.
Weg met de docent?
Even terug naar de redoxreacties. Het is zeer de vraag of de leerling die alleen kijkt naar De hele havo scheikunde in 70 minuten van docent Kooij, zal slagen voor zijn eindexamen. Volgens de gezaghebbende motivatietheorie van Deci & Ryan (2000) is in het leerproces ook de behoefte aan sociale verbondenheid van belang. Vooral in grote universitaire klassen kan echter niet alles in de les geleerd worden. Op de Universiteit Utrecht wordt daarom bijvoorbeeld interviewen online geleerd en geoefend, waarbij onderlinge feedback de sociale behoefte invult. De docent ziet het resultaat bij het beoordelen van de uiteindelijke inzendingen. De klas zonder docent wordt dus nog geen realiteit.
