Werkgever kan personeel financieel weerbaar maken

Het aantal mensen met een laag inkomen neemt volgens de statistieken af. Toch hebben veel mensen moeite om rond te komen en hebben mensen met een laag inkomen weer vaker betalingsachterstanden door de sterk gestegen kosten van levensonderhoud. Financiële zorgen drukken zwaar op iemands welzijn, ook op de werkvloer.

In de dure feestmaand december geven huishoudens meer uit. Toch is uitgebreide viering van sinterklaas en kerst met luxe diners en geschenken lang niet voor alle gezinnen vanzelfsprekend. Voor velen is het een maand van keuzes maken. De gestegen kosten van levensonderhoud maken het dit jaar extra lastig. Hoewel steeds minder mensen in armoede leven, ervaren veel gezinnen financiële zorgen.

Vorig jaar hadden volgens het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) al meer mensen moeite om rond te komen. Ondanks een stijging van het minimumloon en toeslagen vanuit de overheid kunnen toch meer mensen financiële problemen hebben. De kosten van eten, drinken en producten zijn verder gestegen. Daarnaast verdwijnt vanaf januari de energietoeslag en gaat de belasting op gas flink omhoog. Terwijl de zorgpremie bovendien stijgt, daalt de zorgtoeslag.

Hoewel de laagste inkomensgroep er volgens het Centraal Planbureau (CPB) volgend jaar in koopkracht op vooruitgaat, zijn de verschillen tussen huishoudens groot. Het moeilijk kunnen betalen van rekeningen leidt tot zorgen en stress. Ook mensen in loondienst kunnen niet altijd rondkomen. Financiële problemen leiden op de werkvloer tot concentratieverlies, ziekteverzuim en uitval. Bij schulden kan ook beslag worden gelegd op iemands loon.

Eén op de twintig werknemers komt moeilijk rond

Het aantal mensen met een laag inkomen is de afgelopen jaren gedaald, zo blijkt uit cijfers van het CBS. Ruim 600.000 mensen hadden in 2022 een laag inkomen, terwijl dit aantal in 2020 nog bijna 900.000 bedroeg. In dezelfde periode daalde ook het aantal werknemers met een laag inkomen, maar minder hard. Juist meer zelfstandigen ontvingen vorig jaar een inkomen onder de lage-inkomensgrens die het CBS hanteert, en in 2022 voor alleenstaanden 1200 euro per maand bedroeg en 1690 euro voor een paar. Deze ‘lage-inkomensgrens’ wordt vaak gehanteerd om het aantal mensen te duiden dat risico loopt op armoede. De benadering kijkt alleen naar het inkomen en de gemiddelde stijging van het prijspeil.

Personen onder de lage-inkomensgrens (in procenten)

Bron: Centraal Bureau voor de Statistiek

Het aantal mensen met financiële problemen ligt hoger. Iemand met een hoger inkomen kan door schulden toch moeilijk rondkomen. Ook hebben sommige huishoudens meer moeite om hun gedrag aan te passen om bijvoorbeeld een sterk in prijs gestegen product links te laten liggen in de supermarkt.

Uit een enquête van het CBS uit 2022 waarin respondenten gevraagd wordt naar de mate van financiële problemen, geeft 9 procent van de huishoudens aan moeilijk rond te komen. Twee jaar eerder lag dit percentage even hoog. Daarnaast hebben meer huishoudens met een laag inkomen betalingsachterstanden, die stegen in twee jaar tijd met 3 procentpunt. Het aantal mensen met financiële problemen neemt dus niet af terwijl het aantal mensen dat een inkomen heeft op of onder de lage inkomensgrens in die twee jaar juist is afgenomen.

Personen die aangeven moeilijk rond te komen (in procenten)

Bron: Centraal Bureau voor de statistiek

Ook ligt het aantal werknemers dat moeilijk rondkomt in 2022 ruim vijf keer zo hoog dan het aantal werknemers met een laag inkomen. Financiële problemen komen dus meer voor dan de lage-inkomensgrens doet vermoeden. Huishoudens zijn niet altijd in staat de gestegen levenskosten te dragen en daardoor nemen schulden toe.

Cijfers van het CBS laten zien dat begin 2023 het aantal huishoudens met problematische schulden in twee jaar tijd met 1,2 procentpunt is toegenomen tot 8,8 procent. De Nationale Monitor Geldzorgen van Wijzer in Geldzaken toont dat het aantal mensen met financiële zorgen van september 2022 tot juni 2023 afnam en vervolgens bij de meting in september 2023 weer is toegenomen. Bij deze laatste meting maken mensen zich vaker zorgen over de gestegen zorgkosten.

Gevolgen van financiële problemen op de werkvloer

Financiële stress heeft grote gevolgen. Volgens onderzoek van Deloitte en VNO-NCW hebben werknemers met schulden een slechtere mentale en fysieke gezondheid. Ook zijn zij vatbaarder voor spanningen en ruzies. Daarnaast constateert het onderzoek dat mensen met schulden minder deelnemen aan sociale activiteiten. Voor werkgevers betekent dit dat werknemers een lagere arbeidsproductiviteit hebben met een hoger ziekteverzuim. Werknemers met schulden zijn minder betrokken bij het bedrijf en minder toegewijd aan de doelstellingen van het bedrijf.

In vergelijking met mensen die financieel gezond zijn, hebben mensen met financiële stress een laag mentaal welzijn en minder zelfvertrouwen. Uit de Nationale Monitor Geldzorgen blijkt dat 10 procent van de mensen met financiële stress een laag mentaal welzijn heeft en 27 procent van de respondenten gaf aan weinig zelfvertrouwen te hebben. Dit steekt schril af bij de mensen zonder financiële stress waarvan één procent aangaf een laag mentaal welzijn te hebben en vier procent zei weinig zelfvertrouwen te hebben.

Volgens onderzoek van het Nibud heeft gemiddeld 62 procent van de werkgevers in Nederland werknemers met schulden. Een werknemer met schulden kost de werkgever volgens het Nibud al snel 13.000 euro per jaar. Voorkomen is daarom beter dan genezen. De Nederlandse arbeidsmarkt kent een toenemende krapte en er is sprake van een relatief hoog ziekteverzuim. Dit vergroot het belang van (financieel) gezonde werknemers voor werkgevers.

Werknemers met een laag inkomen werken vooral in de agrarische sector, de zorg, de horeca, de retail, de transportsector en de dienstverlening. In deze sectoren is het grootste risico op financiële problemen onder werknemers. Daarnaast komen financiële problemen vaker voor onder zzp’ers dan onder werknemers in loondienst. Ook personeel dat een hoger loon ontvangt kan financiële problemen hebben.

Vergroot de financiële weerbaarheid van personeel

Werkgevers kunnen inzetten op het versterken van financiële weerbaarheid van alle werknemers, of zij nu financiële problemen hebben of niet. Wanneer hier preventief op wordt ingezet, is de kans dat werknemers uiteindelijk in de problemen komen kleiner. Als zij toch financiële problemen ervaren, zijn zij zich bewust van de beschikbare hulpkanalen. Ook kunnen bedrijven zelfstandigen die zij inhuren helpen.

Wanneer een werknemer toch financiële problemen heeft, is het van belang om dit op tijd te signaleren. Volgens het onderzoek van Deloitte is de grootste winst te behalen op gebied van signalering. Hoewel 58 procent van de werkgevers het als hun verantwoordelijkheid ziet om werknemers met schulden te helpen, zijn ze vaak pas in een laat stadium op de hoogte van de problemen. Uit het onderzoek blijkt dat 62 procent van de werkgevers achter de financiële problemen van werknemers komt door loonbeslag.

In 36 procent van de gevallen gaf de werknemer zelf aan dat zij financiële problemen hadden. Een open cultuur kan ervoor zorgen dat werknemers eerder om hulp vragen. Wanneer preventiemaatregelen een standaard onderdeel zijn van de bedrijfscultuur, komen financiële problemen of triggers die zorgen voor deze problemen eerder onder de aandacht. De werkgever wil hier achter komen voordat het escaleert of er zelfs loonbeslag wordt gelegd, wat leidt tot extra kosten en productiviteitsverlies.

Het belang om financiële problemen bespreekbaar te maken onderstreept ook René ter Borgh, algemeen directeur van service- en onderhoudsbedrijf Ruitenheer: “Wij vragen in functioneringsgesprekken uitgebreid hoe het privé met iemand gaat. We creëren ruimte om financiële problemen te melden en het is onder personeel ook bekend dat we te hulp schieten.” Overigens is het niet altijd makkelijk om hier achter te komen. “Er heerst een taboe op financiële problemen en voor personeel met een andere culturele achtergrond is de drempel om erover te praten meestal te hoog”, aldus Ter Borgh.

Het aankaarten van financiële problemen is dus vaak een taboe. Om dit te doorbreken is een open cultuur belangrijk. Een werkgever of leidinggevende kan een collega vragen of diegene financiële problemen ervaart. Werkgevers kunnen personeel ook wijzen op de laagdrempelige website van Geldfit voor inzicht in hun financiële situatie. Na het invullen van een vragenlijst krijgt iemand relevante tips en wordt doorverwezen naar een geschikt loket voor financiële ondersteuning. Geldfit heeft ook een hulpmiddel om te zien op welke toeslagen iemand recht heeft.

Naast het belang om financiële problemen bij werknemers op tijd te signaleren, is het ook belangrijk om de juiste hulp te bieden. Daarvoor moet eerst de financiële situatie van de werknemer goed in beeld worden gebracht. Niet iedereen heeft financiële ondersteuning nodig omdat het probleem ook ontstaan kan zijn door te hoge uitgaven. Dan kan een werkgever een budgetcoach inschakelen die meekijkt in het huishoudboekje en tips geeft om meer grip op de uitgaven te krijgen. Daarnaast kan een werkgever helpen met het aanvragen van toeslagen waar de werknemer recht op heeft of maatwerkoplossingen bieden.

Zulke maatwerkoplossingen dienen om een specifiek probleem van de werknemer op te lossen. De werkgever kan bijvoorbeeld vervoer voor iemand regelen wiens auto stuk is gegaan. Of iemand met een hoge energierekening helpen met verduurzamen. Ook kunnen in de feestmaanden geschenken in de vorm van een eenmalige uitkering of cadeaubon een positief bijdragen aan iemands welzijn. Let hierbij wel op de fiscale gevolgen en ga ook met de werknemer op zoek naar een structurele oplossing.